معرفی ولایت بادغیس
ولایت بادغیس از ولایتهای شمال غربی کشور است که مرکز آن قلعه نو مى باشد. بادغیس از طرف غرب به ولایت هرات، از شرق به ولایت فاریاب، از شمال به کشور ترکمنستان و از جنوب با ولایت غور هم سرحد می باشد. این ولایت ۲۳٫۰۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و دارای شش ولسوالی است،نفوس اين ولايت ٤٣٩٥٠٠ تن تخمين شده است.
بادغیس در زمان ساسانیان در قلمرو آن دولت بوده است و پس از آنکه به روزگار خسرو اول انوشیروان سرتاسر ایران به چهار بخش تقسیم شد، بادغیس نیز جز و مناطق چهارده گانه خراسان درآمد و حکمران آن یکی از چهار مرزبان خراسان، و ملقب به برازان بود. همچنین بادغیس یکی از نواحی اسقف نشین ایران در زمان ساسانیان به شمار میرفت. این ناحیه به سبب واقع شدن در مرزهای شمال شرقی امپراتوری ساسانیان، در معرض تهاجم ترکان و هپتالیان قرار داشت.
بادغیس جز قلمرو هپتالیان محسوب میگردید که در مقابل پیشروی سپاه اسلام به سرکردگی نیزک طرخان ایستادگی زیادی کردند. به گفتهٔ مولف گمنام حدود بادغیس سیصد قریه داشته است. مهمترین و پر نفوذ ترین شهر آن دهستانو مرکز حکومت بادغیس در کوغن آباد قرار داشته است.
تا زمان تقسیم بندی اداری، سیاسی افغانستان درسال ۱۹۶۲بادغیس جزء قلمرو هرات بود.
ارتباط مزبور ریشه ای دراز در زمانهای قدیم دارد. در بازارهای بادغیس بازرگانان و صنعت گران وجود دارند که به بیشتر اهل هرات اند و یا هراتیان بودن خود را بطور کامل حفظ کردند.
بادغیس زادگاه حنظله بادغیسی، نخستین شاعر پارسی زبان پس از اسلام میباشد.
بادغیس ولایتی است که از راه ارتباطی کافی کم بهره است و آب کافی ندارد. به همین خاطر کمترین جمعیت (جمعیت نسبی) را در افغانستان دارد و درجه رشد و توسعه این ولایت در پائین ترین سطح است.
اقليم
آب و هوا ولايت بادغيس خشک است، در زمستان برف مى بارد، و در تابستان بادهاى موسمى دارد.
ولایت بادغیس بخاطر کوهستانی بودن آن بویژه در نواحی جنوب غرب و جنوب شرقی مناظر زیبای طبیعی زیادی دارد که میتوان از بند سبزککه پوشیده از درختان ارچه است و چشمه های آب فراوان نیز دارد نام برد. دره جوند و آب استاده آن که مشهوربه آب(پوده)است یکی دیگر از مناظر طبیعی بادغیس است. دریای مرغاب که یکی ازپر آبترین دریاهای افغانستان است که در ولسوالی بالامرغاب ولایت بادغیس موقعیت دارد. بند زرمست یکی دیگر از این مناظر طبیعی است که آب وهوایی ستودنی دارد، با این همه مناظر زیبایی طبیعی سلاطین و حکام افغان درمورد بادغیس هیچگاه توجه جدی مبذول نکرده‌اند.
بهار بادغیس زیبایی افسانوی دارد. دامنه های سرسبز و مملو از گل های لاله، زرد و بنفش آنرا به عروسی مشابه میسازد که درحجله با تبسمی بر لب بانتظار معشوق نشسته است.
واحد هاى ادارى
ولايت بادغيس با مرکز اين ولايت قلعه نو داراى هشت واحد ادارى ميباشد. قلعه نو ( مرکز) ولسوالی آب کمری ، ولسوالی جوند ، ولسوالی غورماچ ، ولسوالی مقر ، ولسوالی قادس ، ولسوالی مرغاب
اقتصاد
اقتصاد این ولایت عمدتاً بر محصولات زراعتی پایبند است. زراعت آن بشکل للمی بوده کمتر از سامان و لوازم تخنیکی و مدرن درآن بکار ميرود. حاصلات زراعتی آن عبارت از:گندم جو، جواری، نخود، زیره، کنجد، تربوز، خربوزه و غیره میباشد. بادغیس ازقدیم الایام تا امروز بنام گدام خراسان و حوزه غربی افغانستان مشهور بود. پیشه دوم مردم این دیار مالداری و تربیه گوسفند نوع قره قُل است که ازهمین مدرک همه ساله گوسفند، پوست قره قُل، پشم، کُرک و قروت به سایر ولایات و خارج کشور صادر میگردد. صنعت قالین بافی پیشه دیگر مردمان زحمتکش بادغیس میباشد که اکثر اًدر خانه ها توسط خانم ها تهیه میگردد.قالین های بادغیس در داخل و خارج کشوراز شهرت بخصوص برخوردار است چنانچه در نمایشگاه بین‌المللی سالهای ۵۰ ش(۷۰ م) در فلادلفیا امریکا و توکیو مقام اول را بدست آورد. موسسه قالین بافی بنام «شرکت قالین بافی بادغیس» الی ۱۳۷۱ که دفتر مرکزی آن درشهر کابل قرار داشت فعالیت می نمود ولی نسبت شدت جنگهای تنظیمی مجاهدین مانند سایر بخش های اقتصادی کشور مجبور بفرار بدان سوی مرزها گردید که هم اکنون بهمین نام در شهر سمر قند فعالیت دارد. پسته یکی از پیداوار عمده بادغیس است که سالانه بملیارد هاافغانی عاید بمردم و دولت میرساند، پسته زار بادغیس بزرگترین جنگل پسته در افغانستان است که ساحه بیشتراز۹۵ هزار هکتار زمین را پوشانیده است، مقامات دولتی در حفظ ونگهداشت این ثروت ملی افغانستان توجه کمتر مینمایند. زیرا اکثراً مردم محل چوب سوخت ایام زمستان خویش را با قطع درختان پسته تهیه میکنند ونیز در قسمت تکثیر پسته دولت تا کنون کدام پروژه مشخص را روی کار نگرفته.
اماکن تاريخى
درست در چند صد متری شهر قله نو بطرف جنوب میدان هوایی آن از اثر فروریختن کوهی در سالهای قدیم چندین طاق بشکل طاق های بامیان باز گردیده که دردامنه همین کوه با استقامت غرب وشرق کاوش صورت گیرد دستاورد چشمگیر خواهد داشت ممکن طاقهای یاد شده به دوره های قبل از اسلام زمان زردشتی ها مربوط باشد. در فاصله حدود۷۰ کیلومتری غرب شهر قلعه نو حصار مشهور بنام
(قلعه نریمان) که دارای بناها و ساختمان های قدیمی و حیرت انگیز میباشد وجود دارد.غبار در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ آنرا بنام قلعه کالیون یاد نموده است. نبرد های کالیون در هنگام حمله چنگیز مشهور است که مدت ۱۶ ماه با دشمن جنگیدند و تا اینکه آذوقه اهالی قلعه ختم و از اثر خوردن گوشت قدیده و پسته بمرض ورم اعضای بدن گرفتار بودند با آنهم حاضر بتسلیم شدن به دشمن نشدند تا اینکه از اهالی ۵۰ تن آنهم مریض باقی مانده بود که دروازه قلعه را گشودند و بر دشمن یورش بردند و بدین وسیله همه باز بین رفتند(افغانستان در مسیر تاریخ ص۲۱۳-۲۱۴) قلعه مشهور دیگری که آنرا خواهر کالیون (نریمان) میگویند در نزدیکی ولسوالی قادس میباشد که بعین شکل به مقابل دشمن در هنگام حمله مغُل از خود شهامت نشان داد بنام (قلعه پیوار) یاد می شود. مردمان محل از ههر دو ناحیه یاد شده درسالهای گذشته آثار باستانی زیادی را از زمین بیرون کشیده اند که توسط قاچاقبران محلی به پاکستان انتقال وبفروش رسانید.
مشاهير
حنظله بادغیسی ، فضل احمد پیمان ، سمنبو بادغیسی، معلم نیک محمد خان ، احمد بن عبدالله خجستانی، ابوبکر، وسيمه، بسم الله بسمل، عرفاق، سمنگوبادغيسي، نقيب الله اروين .
زراعت
اقتصاد این ولایت عمدتاً بر محصولات زراعتی پایبند است. زراعت آن بشکل للمی بوده کمتر از سامان و لوازم تخنیکی ومدرن درآن بکار ميرود. حاصلات زراعتی آن عبارت از:گندم جو، جواری، نخود، زیره، کنجد، هندوانه (تربوز) خربوزه وغیره میباشد. بادغیس ازقدیم الایام تا امروز بنام گدام خراسان و حوزه غربی افغانستان مشهور بود. پیشه دوم مردم این دیار مالداری و تربیه گوسفند نوع قره قُل است که ازهمین مدرک همه ساله گوسفند، پوست قره قُل، پشم، کُرک و قروت به سایر ولایات و خارج کشور صادر میگردد.
ملخ و کپشک تهديد به زراعت اين ولايت است.
رسانه ها
در ولايت بادغيس بر علاوه تلويزيون دولتی که برنامه هاى ملى و محلى را نشر ميکند، تلويزيون اريانا هم نشرات دارد، همچنان يک راديو بنام حنظله هم نشرات دارد.
یک ماهنامه بنام (آئينه بادغيس) جديداً به فعاليت آغاز نموده است. ،ماهنامه مشعل هدایت، نشریه شورای علمای ولایت بادغیس است که هر ماه چاپ می شود،ماهنامه صدای بادغیس و گاهنامه خورشيد بانوان نيز فعاليت دارد.
بادغیس وب سایت (http://badghis.com)توسط جمعی از فرهنگیان ولایت بادغیس ایجاد گردیده است.
معارف
طبق معلومات مسوولان رياست معارف اين ولايت، ٤٥٧ باب مکتب در بادغيس فعال است که ٧٥ باب ليسه و متباقى ابتداييه و متوسطه ميباشند، ١٢٠ هزار شاگرد مصروف آموزش مى باشد که ٣٥ فيصد آنان را دختران تشکيل ميدهند.
در اين ولايت يک ليسه مسلکى زراعت و يک انستيتيوت قابلگى نيز فعاليت دارد.
کلتور
ولايت بادغيس سابقه فرهنگى خوبى دارد، حنظله بادغيسى اولين شاعر زبان درى در افغانستان بوده است.
چونکه بادغيس ولايت پس مانده و کوچک است، فعاليت هاى فرهنگى نيز کمرنگ است، در ولايت بادغيس بر علاوه تلويزيون دولتی که برنامه هاى ملى و محلى را نشر ميکند، تلويزيون اريانا هم نشرات دارد، همچنان يک راديو بنام حنظله هم نشرات دارد.
همچان هر سال در اين ولايت يک مشاعره بزرگ انجام ميشود، که در آن از ولايات همجوار شاعران واديبان شرکت ميکنند.
نهاد هاى فرهنگى و اجتماعى در ولايت زياد مروج نيست.