معرفی ولایت بدخشان
ولایت بدخشان یکی از ولایات افغانستان است که در شمال شرقی کشور واقع شده است. این ولایت مرکزش شهر فیض‌آباد است و مردم آن به زبان‌های مختلفی از جمله پشتو، دری و زبان‌های قومی صحبت می‌کنند. بدخشان مناطق زیبای طبیعی و فرهنگی دارد و در گذشته محل تجارت و تبادل فرهنگی بوده است.
ولایت بدخشان یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است که در شمال شرقی آن واقع شده‌است.
بدخشان از سطح دریا ۱٬۸۰۰ متر ارتفاع دارد و مرکز آن شهر فیض‌آباد است.
این ولایت دارای مرز بین‌المللی از شمال با تاجیکستان از شرق با چین و از جنوب با پاکستان است.
ولایت بدخشان با ۲۸ ولسوالی، پر ولسوالی‌ترین ولایت افغانستان می‌باشد.
بدخشان در ۴۷۰ کیلومتری کابل واقع است. بدخشان از جنوب با ولایت‌های پنجشیر، و کاپیسا و از غرب با ولایت تخار هم‌مرز است. بدخشان بیش از یک میلیون تننفوس دارد.
جغرافیا:
بدخشان در ناحیهٔ شمال‌شرق افغانستان قرار داشته، یکی از ولایت‌های کوهستانی، زلزله‌خیز و سرسبز بوده و دارای منابع سرشار طبیعی از جمله معادن لعل و لاجورد می‌باشد که از پنج هزار سال پیش استخراج آن آغاز گردیده بود.
این ولایت از شمال با ولایت مختار کوهستان بدخشان و ولایت ختلان تاجیکستان، از شرق و از طریق دالان واخان ۹۱ کیلومتر با چین، از جنوب با پاکستان و ولایت‌های نورستان، کنر، لغمان و کاپیسا، از جنوب غرب با ولایت پنجشیر و از غرب با ولایت تخار محدود است.
بدخشان ۴۴٬۰۵۹ کیلومتر مربع (۱۷٬۰۱۱ مایل مربع) مساحت دارد که بیشتر آن توسط رشته کوه‌های هندوکش و پامیر اشغال شده‌است. از نظر موقعیت جغرافیایی، بدخشان بین خطوط طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است.
طبق صندوق جهانی حیات‌وحش، زمستان‌های بدخشان آب و هوای سرد و تابستان‌های آن اقلیم معتدل و گوارا دارد؛ متوسط میزان دما در زمستان ۲۰- درجهٔ سانتی‌گراد و در تابستان میان ۱۵ الی ۲۵ درجه می‌باشد.
مقدار بارندگی این ولایت بین ۸۰۰ الی ۱٬۰۰۰ میلی‌متر ثبت شده‌است که بیشتر به‌شکل برف می‌باشد.
ولایت بدخشان دارای کوه‌های بلند و رودخانه‌های خروشان است. سه رشته کوه مهمی که این ولایت را اشغال کرده‌است، رشته‌کوه‌های پامیر (مرتفع‌ترین قله، تغارمه با ۷٬۸۹۹ متر ارتفاع)، هندوکش (مرتفع‌ترین قله، نوشاخ با ۷٬۴۹۲ متر ارتفاع) و خواجه‌محمد (مرتفع‌ترین قله، اَخوی با ۵٬۶۸۰ متر ارتفاع) می‌باشند؛ کوه‌های کمالنگ، جلغر، هزارچشمه (مرتفع‌ترین قله، بیاک‌چشمه با ۴٬۷۴۱ متر ارتفاع)، کلات (مرتفع‌ترین قله، کلات با ۴٬۰۹۰ متر ارتفاع) و سفید خرس (مرتفع‌ترین قله، سفیدخرس با ۵٬۳۲۶ متر ارتفاع) از دیگر ارتفاعات بدخشان به‌شمار می‌روند.
ولایت بدخشان ۵۳ درصد منابع آبی افغانستان را داراست که به‌صورت یخچال‌های طبیعی در بام دنیا ذخیره شده‌است و یخچال‌های پارک ملی درهٔ واخان با طول ۷۵ کیلومتر و عرض ۶۰۰ متر، از بزرگترین یخچال‌های طبیعی دنیا به شمار می‌رود.
رودخانه‌های مهم این ولایت عبارت‌اند از آمودریا، رود کوکچه، رود واخان، رود انجمن، رود تگاب، رود پامیر، یفتل‌آب، کوف‌آب، آیش‌آب، جیروآب، رونج‌آب، زریچ‌آب، رود وردوج، رود شیوا، رود جرم، رود خستک، رود جوخان، رود درواز و رود راغ. دریاچه‌های بدخشان که در سرحد افغانستان و تاجیکستان قرار دارند عبارتند از: جهیل شیوا، زرکول و چقمقین، دیگر دریاچه های این ولایت عبارتند از: دریاچهٔ سبز، دریاچهٔ چاهیلِ سرغیلان، دریاچهٔ آغردهٔ غارسپان و دریاچهٔ غوری سنگ.
دالان واخان در غرب بدخشان شامل دو منطقهٔ چراگاه و بوته زار کوهستانی است: استپ آلپی کاراکروم در غرب فلات تبت و استپ درواز در کوه‌های پامیر. این منطقه توسط دولت افغانستان منطقهٔ حفاظت‌شده اعلان گردیده و یکی از پارک‌های ملی افغانستان می‌باشد.
مجموع محوطه‌های جنگل‌های بدخشان به ۴۵۰٬۰۰۰ هکتار می‌رسد که درختان سوزنی‌برگ، صنوبر، بلوط، سرو و ناجو در ارتفاعات بلند و درختان چنار، کج‌بید، بادام و چهارمغز در ارتفاعات پایین آن می‌روید. در جنوب فیض آباد، پوشش گیاهی متداول شامل بوته‌های خار، زیزیف، اقاقیا و آمیگداتوس است. زمین‌های جنگلی پاروپامیزوس را می‌توان در مناطق شمال غربی و مرکزی ولایت یافت. پوشش گیاهی متداول دیگر مناطق ولایت، شامل چمنزارها، گرم‌دشت‌ها و درختچه‌زارهای معتدله، مریم‌گلی و خارخسک می‌شوند.
این ولایت انواع مختلف حیوانات را دارا می‌باشد چنان‌که وقتی مارکوپولو در قرن سیزدهم میلادی از بدشان بازدید نمود از یک نوع گوسفند خاص نام می‌برد که بعداً به‌نام وی به‌نام گوسفند مارکوپولو شهرت یافت، وی بدخشان را مکان تربیه اسپ‌های اصیل و قوی نوشته‌است که در بزکشی‌های محلی شاهد آن بوده و را خان‌آباد-بدخشان را به‌خاطر پلنگ‌ها راه پرخطر توصیف کرده‌است. هم‌اکنون بدخشان زیستگاه گونه‌های خاصی از حیوانات، مانند گوسفند مارکوپولو، گوسفند وحشی اوریال، پلنگ برفی، گربهٔ پالاس، خرس قهوه‌ای، گرگ خاکستری، سمور سنگی، روباه سرخ، وشق، سیاه‌گوش آهوی ختن و بز مارخور می‌باشد.
اقتصاد:
گردشگری: پارک ملی دهلیز واخان از مناطق حفاظت شده بدخشان بوده که با با گونه‌های زیستی منحصر به‌فرد، یکی از مقاصد گردشگری چینی‌ها و تاجیک‌ها می‌باشد؛ دریاچه شیوا با آب بسیار شفاف و زلال از دیگر منطقه گردشگری این ولاین می‌باشد.
در بدخشان در مجموع ۲۱ مکان باستانی راجستر شده توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ وجود دارد که در شهر فیض آباد و هشت ولسوالی دیگر واقع می‌باشند. از بعضی مکان‌های معروف آن: پلخشتی دریای کوکچه، خرقه مبارک، آرامگاه‌های میریاری بیگ، میرغیاث‌الدین و حکیم ناصرخسرو بلخی، ۵۷ مناره ولسوالی بهارک، توپخانه ولسوالی زیباک، بالاحصار اشکاشم و قلعه پنج نام برد.
معادن: بدخشان به داشتن معادن لعل، لاجورد، زمرد، فیروزه و طلای خویش مشهور است. عمده‌ترین معادن بدخشان؛ لاجورد یُمگان به مساحت سیصد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض، معدن لعل در سرغیلان و معادن طلای راغ و یفتل و همچنین معدن مُنجان (مشترک با پنجشیر) می‌باشد.
لاجورد: لاجورد بیش از ۶۰۰۰ سال است که در معادن سر سنگ واقع در منطقه کران و منجان بدخشان استخراج می‌شود. این معادن بزرگترین و شناخته شده‌ترین منابع دوران باستان بودند. بیشتر فعالیتهای معدنی اخیر بر روی سنگ لاجورد متمرکز بوده‌است، درآمد حاصل از معادن سنگ معدن برای تأمین بودجه نیروهای اتحاد شمال و قبل از آن، مجاهدان ضد شوروی استفاده می‌شده‌است.
لعل: لعل بدخشان در بیشتر متون ادبی جهان و به ویژه فارسی کهن، به دلیل کیفیت بسیار بالای خود شهرتی ویژه داشته و زبان زد عام و خاص است. به گونه ای که بیشتر ادبا در سطح جهان، سرخیِ لب یار را به آن تشبیه کرده‌اند.
نفت: در نتیجه بررسی‌های که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌است، این ولایت را دارای ذخایر بزرگ نفتی تثبیت کرده‌اند.
بررسی‌های زمین‌شناسی اخیر، محل سایر ذخایر سنگ قیمتی، به ویژه یاقوت و زمرد را نشان داده‌است. بهره‌برداری از این ثروت معدنی می‌تواند کلید شکوفایی بدخشان باشد. در ۵ اکتبر ۲۰۱۸ در واشینگتن دی سی، مقامات افغان قراردادی ۳۰ ساله با ۲۲ میلیون دلار سرمایه‌گذاری توسط گروه سرمایه‌گذاری سنتر و شرکت بهره‌بردار آن با شرکت طلا و مواد معدنی افغانستان، برای اکتشاف استخراج طلا و توسعه منطقه ای بدخشان امضا کردند. بر اساس آمار وزارت معادن و پترولیم افغانستان، ذخایر آهن در ساحه ساجر و فارماره، مس در گلیک، سرب و جست در بایقره، لاجورد و قلعی ده گال، تورمالین در رباط، طلا در ویکادور، کوارتز در مندوقول، تراورتین در سرجنگل، زغال در اندمین و بیروج در کفتر خانه ولایت بدخشان می‌باشند.
ولسوا های ولایت بدخشان
تقسیمات اداری:
ولسوالی ارگو
ولسوالی اشکاشم
ولسوالی تیشکان
ولسوالی جرم
ولسوالی خاش
ولسوالی خواهان
ولسوالی درایم
ولسوالی درواز بالا
ولسوالی راغستان
ولسوالی شغنان
ولسوالی شکی
ولسوالی شهر بزرگ
ولسوالی فیض‌آباد
ولسوالی کران و منجان
ولسوالی کشم
ولسوالی کوف‌آب
ولسوالی کوهستان (ولایت بدخشان)
ولسوالی مایمی
ولسوالی واخان
ولسوالی وردوج
ولسوالی ارغنج‌خواه
ولسوالی بهارک
ولسوالی تگاب
ولسوالی درواز پایین
ولسوالی زیباک
ولسوالی شهدا
ولسوالی یاوان
ولسوالی یفتل پایین
ولسوالی یمگان
ولایت بدخشان در شمال افغانستان قرار دارد و یکی از زیباترین و سرسبزترین ولایت های این کشور یاد می گردد. این ولایت با داشتن کوه های بلند، جنگل های سرسبز و آبشارهای خروشان شهرت دارد.
ولایت بَدَخشان یکی از ولایت‌های افغانستان است. بدخشان در شمال شرقی افغانستان واقع است. این ولایت از نظر موقعیت جغرافیایی بین خطوط طول جغرافیایی شرقی ۷۰ درجه ۴ دقیقه و ۳۶ ثانیه و عرض جغرافیایی شمالی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه و ۱۶ ثانیه واقع است. بدخشان از سطح دریا ۱،۸۰۰ متر ارتفاع دارد و مرکز آن شهر فیض‌آباد است.
این ولایت در ۴۷۰ کیلومتری کابل واقع است. بدخشان از جنوب با ولایت‌های پنجشیر، و کاپیسا و از غرب با ولایت تخار هم‌مرز است. مساحت بدخشان بیش از ۴۷،۴۰۳ کیلومتر مربع می‌باشد و جمعیت آن حدود یک میلیون نفر برآورد شده‌است.
این منطقه در سال ۱۸۹۶ میان دو امپراتوری بزرگ (روسیه تزاری و بریتانیا) به دو بخش تقسیم گردید. یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعداً منطقه خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر خاروغ به روسیه تعلق گرفت، و بخش دوم با مرکزیت شهر فیض‌آباد به امارت افغانستان پیوست.
روسیه و انگلیس آمودریا (جیحون) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستون‌های مرزی نشانه‌گذاری شد. در سال ۱۹۱۷ بعد از پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعلق گرفت.
بدخشان در اشعار بیشتر شاعران به کیفیت لعل خویش مشهور است.
جغرافیای انسانی بدخشان
مساحت ولایت بدخشان افغانستان ۴۷٬۴۰۳ کیلومتر مربع بوده و جمیعت آن بالغ بر ۱ میلیون نفر می‌باشد. باشندگان این ولایت را تاجیک‌ها تشکیل داده و به زبان فارسی سخن می‌گویند. در بدخشان زبان‌های دیگری به نام زبان‌های پامیری (از خانوادۀ زبان‌های ایرانی‌شرقی) هنوز زنده هستند و مردم به آن‌ها گفتار می‌کنند.
در ناحیۀ پامیر نیز عدۀ اندکی به زبان قرقیزی سخن می‌گویند. همچنین عده‌ای از پشتون‌ها و ازبک‌های کوچ‌نشین و نیمه کوچ‌نشین نیز که به این ولایت مهاجرت کرده‌اند در این ولایت ساکن هستند. عدۀ کمی از مسلمانان روسی نیز پس از جنگ شوروی و افغانستان در دهۀ ۱۹۸۰ نیز در این ولایت ساکن شده‌اند. دین بیشتر مردم، مسلمان سنی است و عده‌ای از پامیری‌ها پیرو مذهب اسماعیلی هستند.
افراد معروف بدخشان
برهان الدین ربانی: رهبر اسبق حزب جمعیت اسلامی و رئیس‌جمهور اسبق افغانستان
بحرالدین باعث: از روشنفکران حوزه اندیشه سیاسی
طاهر بدخشی: از روشنفکران حوزه اندیشه سیاسی
لطیف پدرام: سیاستمدار (تئوریسین ملی، روشنفکر دینی، رهبر حزب کنگره ملی و عضو پارلمان افغانستان)، نویسنده و شاعر.
فوزیه کوفی : سیاستمدار و فمینیست مشهور افغانستان که بسیاری نظرات مردسالارانه را در این کشور به چالش کشید و رهبر حزب موج تحول نیز می باشد.
مخفی بدخشی زن شاعر پر آوازه کشور.
مولوی سید عبدالرحمن مشهور به خرقه.
مولوی محمد سلیم طغرا.